Thứ Năm, 26 tháng 5, 2011

Âm nhạc cổ điển thường thức (3)

Như Huy dịch


Các hình thức âm nhạc dành cho nhạc cụ

Châu Âu hiện đại đã có đóng góp vô cùng lớn lao cho thế giới nghệ thuật âm nhạc qua việc sang tạo ra các hình thức âm nhạc tuyệt vời cho nhạc cụ. Các nền văn minh khác có thể đã có những đóng góp về thi ca, kịch nghệ, hội họa, điêu khắc và kiến trúc, song duy chỉ châu Âu mới là nơi đóng góp cho thế giới các thể loại như Sonata, Concerto, Symphony, và các hình thức âm nhạc tuyệt với cho nhạc cụ khác.

3-Sonata.

Nếu học đàn piano, violin, cello hay flute, kiểu gì cũng có lúc bạn sẽ được cho tập một dạng bố cục âm nhạc ấn tượng, và rất dài, gọi là “ sonata”. Đầu tiên, nghĩa đen của chữ sonata chỉ đơn giản là “âm thanh” (tiếng latin là sonara) song sau này sonata trở nên, như suite vậy, một bố cục âm nhạc cho một hay hai nhạc cụ kéo dài vài chương, thường là 3 hay 4 chương.

Chương đầu và là chương quan trọng nhất của bản sonate được gọi là “sonata form” . Đừng nhầm lẫn toàn bộ bản sonata với “sonata form”, chỉ là mẫu phác thảo (pattern) cho một hay nhiều chương của nó.

Một giai điệu, hay “chủ đề”, luôn mãnh liệt và mạnh mẽ sẽ được giới thiệu trong chương đầu tiên của bản sonata. Chủ đề tương phản thứ hai, luôn như một khúc ca ngọt ngào sẽ được xuất hiện tiếp sau. Có thể có nhiều hơn hai chủ đề trong một Sonata, và thường là sẽ có đến 4 hay 5 chủ đề, mỗi chủ đề hàm chứa một cá tính mạnh mẽ rất dễ thấy. Khi toàn bộ các chủ đề đều đã được xuất hiện , phần trình đề (exposition), như thường được gọi thế, sẽ kết thúc. Tiếp đến là phần phát triển, tức một phần phức tạp và thú vị. Trong phần phát triển này, các mảnh chủ đề được giới thiệu trước đó sẽ được đem trở lại, song nhìn chung luôn theo một hình thức được ngụy trang.Chính tại đây, nhà soạn nhạc sẽ cho thấy sức tưởng tượng và kĩ năng ứng xử với các chất liệu. Đôi khi, sự phát triển này có thể có kịch tính cao. Các chủ đề sẽ được tháo dỡ thành các mảnh lẻ; Chúng sẽ cắt ngang nhau, và do đó ở đây sẽ xuất hiện rất nhiều sự xung đột và sự bất ngờ. Vào cuối của phần phát triển này, đỉnh điểm kịch tính sẽ xuất hiện. Phần ba của chương sonata form này được gọi là phần kết đề (recapitulation). Một lần nữa, các chủ đề từng được giới thiệu ở trình đề sẽ lại xuất hiện, song có lẽ, trong nhiều dáng vẻ mờ ảo hơn. Kết đề cũng chính là phần kết cho chương đầu- sonata form-của một bản sonata.

Chương hai của một bản sonata luôn chậm rãi, như thể một khúc ca và có tính thổ lộ. Chương này có thể được xây dựng theo hình thức ba phần, hay hình thức rondo, và luôn được cấu trúc một cách ít phức tạp hơn chương đầu. Nếu bản sonata có 4 chương, chương 3 nhìn chung sẽ luôn là một điệu minuet hay scherzo đầy nhịp điệu và sống động, tức một chương kiểu vũ nhạc nhanh, có tính hài hước hay có sự thay đổi bất ngờ về tâm trạng

Chương cuối của bản sonata luôn luôn nhanh và phấn chấn. Nó có thể được xây dựng theo hình thức rondo hay sonata form.

Sonata là một hình thức âm nhạc dành cho nhạc cụ sở hữu những tác phẩm vĩ đại nhất từng viết cho các nhạc cụ độc lập. nếu chưa bao giờ nghe sonata, bạn nên gấp rút tìm nghe bản Piano Sonata in C Major ( K. 545) của Mozart, hay bản Sonata in A Major (K.331). Sonata Moonlight của Beethoven rất nổi tiếng, song có lẽ không sánh được với bản sonata Pathetique, opus 13 đầy bão tố của ông. Cũng như bản sonat Appasionata, opus 57, vĩ đại của ông. Sau khi đã nghe các sonatas tuyệt đẹp dành cho clarinet của Brahms, bạn cũng nên bắt đầu nghe một số sonats hiện đại viết cho violin hay flute của Milhaud, Hindenmith, Prokofiev hay Ives.

Hình thức sonata không bị hạn chế chỉ trong một hay hai nhạc cụ. Khi một bản sonata được viết cho 3 hay 4 người chơi, nó sẽ được gọi là một trio (tam tấu), quartet ( tứ tấu), quintet ( ngủ tấu) hay sextet ( lục tấu), và tên gọi của nó phụ thuộc vào số lượng nhạc cụ được sử dụng. Khi một bản sonata được viết cho cả một dàn nhạc lớn, nó sẽ được gọi là một bản giao hưởng (a symphony)


Piano Sonata in C Major ( K. 545), Mozart


piano sonat Appasionata, opus 57, Beethoven


piano sonata Pathetique, opus 13, Beethoven


Brahms Clarinet Sonata No. 2


Sonata no.3 (1936), Hindemith

Note: Tất cả phần minh họa trên đều chỉ là chương 1 ( sonata form), các bạn tự tìm nghe các chương sau trên youtube

--------

Nguồn: The invitation to music, by Elie Siegmeister, HARVEY HOUSE, INC., publishers, Irvington-on-Hudson, New York, 1966

(còn tiếp)

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét